معمولا اکثر پزشکان توصیه اکید دارند که در ماه مبارک رمضان، به خصوص در وعده‌های افطار و سحری، شیرینی زیادی نخورید. زیرا خوردن شیرینی بیش از حد، اتفاقا باعث افت ناگهانی قند خون خواهد شد. از طرفی دیگر، مصرف قند و شکر زیاد و مشتقات آن در افطار و سحر، باعث سستی و کرختی بدن می‌شود و با از دست دادن املاح مفید دیگر، چربی خون را نیز بالا و بالاتر خواهد برد.
اما اگر یک شیرینی‌دوست قهار باشید، ضمن احترام به نظر پزشکان، احتمالا می‌گویید: «حالا یکی دوتاش که ضرر نداره!» و واقعا مصرف به اندازه شیرینی‌جات باعث می‌شود که نه‌تنها لذت شیرینی خوردن را از دست ندهید، بلکه مشکلی هم برایتان پیش نیاید. ضمنا می‌توانید در فاصله بین افطار و سحر هم شیرینی میل کنید تا مشکلی برای قند خونتان دراثر به یک باره قند دیدن آن وارد نشود.
این مساله از آن‌جایی تبدیل به سوژه این مقاله شد که بسیاری از خوراکی‌های خوشمزه ایرانی، شیرینی های مخصوص ماه رمضان هستند. یا اگر هم الان چنین ویژه بودنی را ندارند، در قدیم و ابتدای ابداع رسپی، برای چنین منظوری پخته و استفاده شده‌اند. پس بد نیست به این افطاری‌های ماه رمضان دلربا نگاهی داشته باشیم. پس در این مقاله به ده شیرینی مخصوص ماه رمضان اشاره خواهیم داشت و ترکیبات و ویژگی‌هایشان را بررسی خواهیم کرد. با ما تا انتهای مطلب حاضر همراه باشید.
بامیه
اگر از مردم یک نظرسنجی عمومی کنیم، احتمالا لقب معروف‌ترین شیرینی ماه رمضان به همین بامیه تعلق می‌گیرد. شیرینی‌ای که ممکن است حتی قضیه را برعکس کند. یعنی علاوه بر اینکه با دیدن بامیه یاد ماه رمضان می‌افتیم، بلکه با دیدن ماه رمضان هم یاد بامیه بیفتیم!
این شیرینی خوشمزه به گواهی تاریخ آشپزی ایران، از حدود دوره ناصرالدین شاه در ایران رواج داشته است. البته انواع بلندتری از بامیه یک‌تکه هم وجود داشته که در حوالی عید نوروز و توسط چرخی‌ها فروخته می‌شده است. اما بامیه ماه مبارک رمضان از ابتدا بیشتر به همین شکل کوچک و قطعه‌قطعه بوده است.
طرز تهیه بامیه بسیار آسان است. کافی است خمیر آن را که متشکل از آب و آرد و روغن و کره و شکر و وانیل است را در روغن زیاد به خوبی غوطه‌ور کنید تا سرخ شود. سپس تکه‌های بامیه را درون شربتی غلیظ که از شکر و آب و زعفران و آبلیمو درست شده است بندازید تا کاملا شهد را جذب خودش کند.
زولبیا
رفیق همیشگی بامیه، چیزی نیست جز زولبیا. مگر می‌شود اسم بامیه بیاید و جای زولبیا خالی باشد؟ تازه ما سنت‌شکنی کردیم و اول از بامیه گفتیم. درصورتی که تا دیده و شنیده‌ایم، همیشه زولبیا در ترکیب زولبیا بامیه در جایگاه پیشتر قرار گرفته است.
زولبیا نیز تقریبا از نظر تاریخی، قدمتی به بلندای بامیه دارد و به همان اواسط دوره قاجاریه بازمی‌گردد. این شیرینی نیز از جمله شیرینی‌هایی است که باید ابتدا سرخ شود و سپس درون شهد غلیظ، طعم شیرینی را به خودش جذب کند. تنها تفاوت این دو در تفاوت جزئی خمیر و نوع قالب زدن است. معمولا زولبیا را برخلاف بامیه، تکه‌ای درست نمی‌کنند. بلکه خمیر متشکل از نشاسته و ماست و آرد و روغن را درون شیشه‌ای با سوراخ‌های ریز پر می‌کنند و از آن سوراخ‌ها اشکال و خطوطی تودرتو در روغن می‌ریزند تا به همدیگر بچسبند.
گوشفیل
یکی دیگر از شیرینی های مخصوص ماه رمضان، گوشفیل است. خوراکی خوشمزه‌ای که احتمالا آن را هم -البته با محبوبیت کمتر از زولبیا و بامیه- در تمامی قنادی‌ها در طول ماه رمضان دیده‌اید. گرچه که اگر آن دو شیرینی نبودند، شیرینی گوشفیل محبوب‌ترین شیرینی ماه رمضان به شمار می‌آمد.
گوشفیل البته غیر از ماه رمضان هم خیلی مصرف دارد و عده‌ی زیادی خاطرخواهش هستند! البته نه در تمام ایران. بلکه در استان اصفهان. نمی‌دانیم شنیده‌اید یا نه، اما مردم اصفهان علاقه زیادی دارند تا این شیرینی را گوشه لپ‌شان بیندازند و همزمان دوغ -آن هم دوغ ترش- بنوشند! به همین دلیل در کل فصول سال، مغازه‌هایی در اصفهان دوغ و گوشفیل می‌فروشند!
لگیمات
حالا تا خیلی از زولبیا و بامیه و گوشفیل دور نشدیم، اجازه بدهید یکی از برادران ناتنی آن‌ها که کمتر مشهور است را هم معرفی کنیم. لگیمات، یکی دیگر از شیرینی های مخصوص ماه رمضان است. این شیرینی در شهرهای بوشهر و هرمزگان پخته می‌شود و بیشتر کاربری آن برای ماه مبارک است، اما در باقی فصول سال هم گیر می‌آید.
به گفته برخی از مردم جنوب کشور، اصالت این خوراکی مربوط به کشورهای حاشیه خلیج فارس است و آن‌ها به جای لگیمات به آن می‌گویند لقیمات! در هر صورت جدای از کشورهایی مانند کویت و امارات، لگیمات به اشکالی، حتی در هند نیز درست می‌شود. طرز تهیه آن هم آن‌قدری شبیه به بامیه است که احتمالا نیاز به توضیح دوباره ندارد. صرفا شکل آن است که تفاوتی جدی دارد و به صورت توپک‌های گرد است.
رنگینک
حالا برای اینکه از جنوب دور نشویم، دوباره سراغ یک شیرینی مخصوص ماه رمضان از جنوب می‌رویم. رنگینک، یک شیرینی بوشهری است که غیر از خوشمزه بودن، خیلی هم سالم است. زیرا شیرینی‌اش را از خرما می‌گیرد و نه قند و شکر. این شیرینی البته غیر از بوشهر در بسیاری از شهرهای جنوبی، حتی در شیراز هم پخته و مصرف می‌شود و جزو دسرهای مخصوص ماه رمضان به شمار می‌آید.
برای درست کردن رنگینک، بایستی به سادگی هرچه‌تمام‌تر یک حلوای کلاسیک با آرد و آب و گلاب و زعفران و شکر درست کنید و آن را با خرمایی که خوب پوره یا کوبیده شده مخلوط کنید. حلوای خرمایی، شیرینی دیگر نزدیک به رنگینک محسوب می‌شود و بعضا نام دیگر آن!
ضمنا اگر به این‌جور شیرینی‌های سالم علاقه دارید، می‌توانید مطلب دیگری از ما تحت عنوان چگونه کلوچه خرمایی درست کنیم؟ را هم مطالعه کنید.
حلوا شعریه
آیا تا به حال حلوای شیر خورده‌اید؟ اگر پاسختان مثبت است و به این حلوا علاقه دارید، می‌توانید حلوا شعریه را هم امتحان کنید. این حلوا برای ماه‌های محرم و ماه رمضان پخته می‌شود. در برخی استان‌ها مانند خوزستان، برای مجالس عروسی نیز تهیه و مصرف می‌شود.
این حلوا دستور پخت خیلی سختی ندارد. تقریبا حلوای شیر را در نظر بگیرید که از رشته‌های کنافه در آن استفاده شده باشد. به همین راحتی!
دسر اُم علی
یکی از هیجان‌انگیزترین دسر و شیرینی های مخصوص ماه رمضان، دسر ام علی است! برای تهیه این دسر باید پاشنه را کمی بیشتر ور بکشید تا همین که جنوب هستیم به سمت مصر برویم! در تاریخ این گونه نقل شده است که: ام علی نام همسر امپراتور مصر بود که این دسر را برای شخص امپراتور آماده می‌کرد. اما داستانی پیچیده‌تر هم وجود دارد.
می‌گویند که ام علی همسر امپراتوری بود که دو زن داشت و قرار بود پسر ام علی جانشین سلطان شود. زن دیگر تلاش می‌کند تا پسر ام علی را کنار بزند و پسر خود را جانشین کند. اما ام علی کنیزانش را می‌فرستد تا رقیب را در حمام بکشند. بعد از کشته شدن رقیب، ام علی جشن می‌گیرد و به شکرانه پیروزی، این دسر را درست می‌کند و نذری می‌دهد!
امروزه در مصر و کشورهای حوالی مصر، دسر ام علی یکی از افطاری‌ها و شیرینی های مخصوص ماه رمضان محسوب می‌شود. دسری که با استفاده از تیلیت خمیر در مخلوطی از شیر و شکر و انواع مغز و کشمش که درون تنور یا فر پخته آماده می‌شود و درنهایت کار، شبیه یک کیک خیس خواهد بود. البته اگر خیلی خوشتان نیامد هم اشکالی ندارد، ما یک طرز تهیه دسر زعفرانی برایتان آماده کرده‌ایم که می‌توانید آن را هم دنبال کنید.
حلوا دهین نجف
یک شیرینی غیر ایرانی دیگر برای ماه رمضان معرفی کنیم؟ قبول! پس بیایید دوباره به سمت شرق حرکت کنیم و در کوچه پسکوچه‌های نجف متوقف شویم. گاری‌هایی را خواهید دید که یک نوع حلوای محبوب عراقی را می‌فروشند. به نام حلوا دهین یا حلوا ابوعلی دهین!
البته این حلوا همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، مربوط به فردی به نام ابوعلی دهین است. پس خیلی قدیمی نیست. ضمنا چون این حلوا با استفاده از انواع مغزیجات، مثل گردو و بادام و نارگیل و قند زیاد درست می‌شود، بنابراین خیلی طبع گرمی دارد و شاید مناسب افرادی که مشکل چربی خون و قند دارند نباشد.
فرنی
بله! گاهی زیبایی و خوبی در سادگی است! همان فرنی‌ای که در بچگی مادرمان برایمان درست می‌کرد. شاید باورتان نشود اما یکی از مفیدترین افطاری‌های ماه رمضان همین فرنی است. با ترکیب گلاب و شیر و شکر و آرد برنج یا نشاسته. چرا که هم قند زیادی ندارد که مضر باشد و هم با نشاسته‌اش باعث می‌شود مدت زیادی را از گرسنگی دور باشیم.
رشته خشکار
این همه جنوب بودیم، آخر سر برویم شمال و یک سر به رشت زیبا بزنیم. دوباره شاید متعجب شوید؛ اما رشته خشکاری که امروزه اینقدر محبوب است و همه برایش دست و پا می‌شکنند، در ابتدا به عنوان شیرینی مخصوص ماه رمضان و افطاری متولد شده بوده است!!!
رشته خشکار یا رشته خوشکار که غیر از رشت در اکثر شهرها همانند تهران هم گیر می‌آید، یک شیرینی میان‌پر است که در روغن داغ سرخ شده است. رشته‌هایی به هم چسبیده از گندم و آرد برنج، دور آن را تشکیل می‌دهند و درونش معمولا با مخلوطی همگن از گردو و دارچین و هل و شکر پر شده است.
کلام آخر
در ابتدای مطلب از مضرات خوردن شیرینی زیاد گفتیم؛ اما شاید بشود گفت که اتفاقا در برخی اوقات، این شیرینی‌ها حکم دوا را دارند. خصوصا در جایی که دسترسی به یک سفره عریض و طویل ندارید، برای مثال زمانی که موقع افطار می‌شود و در خیابان هستید، رسیدن به یک قنادی و گرفتن یک تکه شیرینی، لنگه‌کفشی بلورین در بیابان خواهد بود! نوش جان!
سوالات متداول:
چه نوع شیرینی در افطار ضرر ندارد؟
از نظر پزشکی بعد از ساعت‌ها گرسنگی، بایستی از غذاهایی استفاده کرد که قندهای ساده و قابل هضم دارند. بنابراین می‌توانید از عسل و خرما و میوه‌ها بیشتر استفاده کنید. یا از شیرینی‌هایی که با عسل و خرما درست شده باشند.
غیر از این شیرینی ها دیگر چه شیرینی هایی مخصوص ماه رمضان هستند؟
غیر از این شیرینی‌ها می‌شود به شیرینی‌ها و دسرهایی همچون قطایف عربی، ترحلوا ایرانی، شکرپاره ترکی، کیک حلوا، گلاب جامون هندی و... اشاره داشته باشیم.
آیا کنافه یک شیرینی ماه رمضان محسوب می‌شود؟
کنافه، یا به اقوال دیگر، کُنفه و کونفه، یک شیرینی عربی است که برای پذیرایی از سلاطین عثمانی به وجود آمده است و امروزه بیشتر در کشورهای ترکیه، لبنان و فلسطین در تمام طول سال پخته می‌شود. این شیرینی یا دسر، از رشته‌های مشهور به شعریه درست می‌شود که شهد زیادی را هم با خود به همراه دارند. ضمنا کنافه انواع متخلفی دارد که یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین آن‌ها کنافه پنیری و کشدار است. اما کنافه خاصه ارتباطی به ماه رمضان ندارد.
