یک میز عصرانه چیده شده، یک دورهمی شکل گرفته، یک مناسبت خانوادگی یا عید جمعی پیش آمده و کنار چایی لب‌سوز، جای یک چیز خالی است: شیرینی! البته بیشتر از اینکه شیرینی کنار چای محسوب شود، باید چای، کنار شیرینی محسوب شود! چرا که شیرینی‌های سنتی ایرانی، قدمتی خیلی خیلی بیشتر از چای دارند؛ آن‌قدری که شاید نشود تعداد قرن‌های برتری بعضی از شیرینی‌های ایرانی به چای را با انگشتان دو دست هم بشمریم!
اگر کمی در تاریخ فرهنگ جهان بگردیم، به نکات جالبی می‌رسیم. آریایی‌ها یکی از اولین اقوامی بودند که توانستند گندم بکارند. این کاشت گندم در فلات ایران و منطقه‌ی بین‌النهرین باعث شد تا در ابتدا پخت انواع نان و سپس شیرینی‌های سنتی رواج پیدا کند.
البته رسیدن از نان به شیرینی هم بی‌دلیل و خود به خودی نبوده است. دوباره تاریخ گواهی می‌دهد که ایرانیان یکی از اولین اقوام پرورش‌دهنده‌ی زنبور عسل بوده‌اند. زنبوری که محصول لازم برای شیرین کردن نان و امکان پخت شیرینی را به ایرانیان باستان داده است.
به واسطه‌ی همین دو، امروزه ما یکی از غنی‌ترین فهرست‌های شیرینی سنتی را نسبت به کشورهای دیگر دنیا داریم. و عامل دیگری هم باعث شده تا دقیقا مانند فرهنگ غذاها، شیرینی‌هایمان هم خیلی متنوع شود؛ آن هم چیزی نیست جز وجود قومیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌های مختلف تحت لوای ایران.
در این مطلب قصد داریم تا چندی از شیرینی‌های سنتی ایرانی را با هم مرور کنیم. ضمنا به احتمال زیاد، شما سیاهه‌ی بلندبالایی از اسم انواع شیرینی ایرانی را می‌دانید که جایشان در فهرست زیر خالی است.
کاک کرمانشاهی
کاک، یکی از شیرینی‌های سنتی ایرانی است که مخصوص شهر کرمانشاه است. قدمت کاک خیلی زیاد است؛ در حدی که آن را در فهرست میراث معنوی کرمانشاه ثبت کرده‌اند. این شیرینی را می‌توانیم یکی از مشهورترین سوغاتی‌های کرمانشاه به حساب بیاوریم. البته کاک در شهرهای نزدیک کرمانشاه، همچون خرم‌آباد هم پخته می‌شود. همچنین شیرازی‌ها هم شیرینی مشابهی با نام «نان یوخه» دارند که بسیار نزدیک کاک است.
شیرینی کاک، شامل ورقه‌هایی نازک از خمیر است که درهمدیگر پیچیده شده‌اند و رو و داخل‌شان پودر قند پاشیده شده است. خود خمیرها هم از آرد گندم به همراه تخم مرغ، دارچین، هل، گلاب و آب و روغن ساخته می‌شوند. معمولا کاک را با انواع خلال‌های بادام و پسته و پودر نارگیل تزیین می‌کنند.
نان زنجبیلی گرگانی
نان زنجبیلی برخلاف اسمش، یک شیرینی سنتی ایرانی است که بیشتر برای عید نوروز پخته می‌شده است. البته گرگانی‌ها این شیرینی را در مناسبت‌های دیگری همچون بازگشت زائران نیز می‌پخته‌اند و هنوز می‌پزند.
این شیرینی با آرد سفید، روغن، آب و شکر درست می‌شود و قبل از پخت، آن را به شکل لوزی‌هایی کوچک درمی‌آورند. مهم‌ترین نکته‌ی این شیرینی هم زنجبیل -یا به قولی دیگر، زنجفیل موجود در آن است که طعمی خاص به این شیرینی می‌بخشد.
کیک یزدی
کیک یزدی یکی از شیرینی‌های پرطرفدار ایرانی است. شیرینی‌ای که ازبس محبوب است، احتمالا در اکثر شهرهای ایران یافت می‌شود و نیازی به معرفی ندارد. این شیرینی سنتی در خود یزد بیشتر برای پذیرایی در مراسم مذهبی کاربرد دارد.
البته با توجه به محبوبیت و مصرف بالا، نمی‌شود رسپی دقیقی برای کیک یزدی نوشت؛ چون انواع مختلف بازاری و خانگی این کیک خوشمزه پخته می‌شوند. آرد سفید و شکر و تخم مرغ، بخش‌های جدایی ناپذیر آن هستند و قنادها بنا به سلیقه از شیر یا آب و روغن یا کره در پختش استفاده می‌کنند.
کماج، شیرینی سنتی همدانی
کماج، یکی از نان‌های سنتی شهر همدان است که شباهت زیادی به فطیر دارد. این نان البته کاربردش مانند شیرینی است و به منظور میان‌وعده و چاشت یا عصرانه مصرف می‌شود؛ نه به جای نان کلاسیک.
برای پخت کماج، بایستی از آرد سفید، شکر، گلاب، ماست، کره و هل استفاده کنید.
همچنین یکی از شیرینی‌های نزدیک به کماج همدانی، نان روغنی است. پخت این میان‌وعده‌ی خوشمزه را می‌توانید در مطلب نان روغنی چگونه درست می‌شود؟ یاد بگیرید.
باقلوای تبریزی
باقلوای تبریزی یکی دیگر از شیرینی‌های سنتی ایرانی است که در شهرهای دیگر کشورمان مانند یزد هم به اشکال دیگری درست می‌شود. البته باقلوا به فرهنگ خارج از ایران هم راه یافته و برای مثال در کشور ترکیه هم باقلواهای خوشمزه‌ای پخته می‌شوند.
نوارهای نازکی از خمیر را در نظر بگیرید که از کاغذ هم نازک‌ترند. این نوارها با میانه‌ی گردو یا پسته‌ی ساییده شده پیچیده می‌شوند و در سینی‌ای آغشته به کره‌ی اعلا می‌پزند. پس از پخت، رویشان شربت‌بار می‌آید تا در مزه‌ی شیرین، غوطه‌ور شوند. در نهایت هم با پودر مغزها یا نارگیل تزیین می‌شوند.
شیرینی حاجی بادامی یزدی
اگر یادتان باشد در مقدمه راجع به خوردن شیرینی همراه چای گفتیم. یکی از مناسب‌ترین شیرینی‌ها که می‌تواند جایگزین قند کنار چای شود، شیرینی حاجی بادامی یزدی است.
این شیرینی آن‌قدر کوچک‌کوچک است که هر کدامش کمی بزرگتر از یک قند است. شیرینی حاجی بادامی علاوه بر آرد گندم از آرد نخودچی، مغز بادام، پودر قند، جوز هندی، تخم مرغ و هل تشکیل شده است.
حالا اگر از شنیدن آرد نخودچی، یاد شیرینی نخودچی افتاده‌اید، باید بگوییم که پیشاپیش مطلبی تحت عنوان طرز تهیه شیرینی نخودچی برایتان آماده کرده‌ایم!
شیرینی برنجی کرمانشاهی
بعد از مرور این همه شیرینی که با آرد گندم درست می‌شوند، شیرینی برنجی کرمانشاهی می‌تواند طعم دهان‌مان را تغییر دهد. شیرینی برنجی یا نان برنجی، یکی از قدیمی‌ترین شیرینی‌های ایرانی است؛ مختص شهر کرمانشاه.
جالب است بدانید که این شیرینی در شهری پخته شده که ساکنانش خیلی برنج کشت نمی‌کرده‌اند! داستان پیدایش نان برنجی، مربوط به قرارگیری این شهر در جاده ابریشم است که باعث می‌شده تا مسافران برای کرمانشاهی‌ها برنج بیاورند و آن‌ها هم با خلاقیت‌شان این شیرینی خوشمزه را ابداع کنند.
در نان برنجی از آرد برنج، پودر شکر، روغن، تخم مرغ و روغن استفاده می‌شود و شهرت اصلی این شیرینی سنتی هم به خاطر روغن حیوانی موسوم به روغن کرمانشاهی است.
لگیمات، شیرینی سنتی بوشهری
لگیمات، یک شیرینی سنتی بوشهری است که شباهت بسیاری به بامیه و گوش‌فیلی دارد که در ماه رمضان پخته می‌شوند.
این شیرینی، غیر از بوشهر در برخی کشورهای عربی نیز خواهرخوانده‌هایی دارد! اما اصالتش مربوط به خود بوشهر است.
تفاوت اصلی لگیمات با بامیه را می‌توان در استفاده از شیره‌ی خرما جستجو کرد. وگرنه باقی جزئیات پخت لگیمات، بسیار شبیه بامیه است.
کلوچه‌ی فومنی
کلوچه یکی از جهانی‌ترین انواع شیرینی است و قطعا انواع و اقسام کلوچه را در ایران و دنیا می‌شناسید. احتمالا روزانه انواع صنعتی آن را در ویترین مغازه‌ها می‌بینید و برای صبحانه یا عصرانه میل می‌کنید. برای مثال می‌توانید در مطلب کلوچه چگونه درست می‌شود؟ رسپی چندی از کلوچه‌های مشهور را بخوانید.
اما یکی از قدیمی‌ترین انواع کلوچه، کلوچه‌ی فومن در استان گیلان است. این کلوچه یکی از شیرینی‌های قدیمی ایران است که با آرد و شیر و تخم مرغ و کره درست می‌شود. جذابیت این کلوچه به حضور مایه‌ی شکری و گردویی داخل و رومال شدنش است.
پشت زیک مازندرانی
مازندران یکی از شهرهایی است که معمولا اسم آن را به شیرینی نمی‌شناسیم اما شیرینی‌های خوشمزه‌ای دارد. یکی از شیرینی‌های سنتی مازندران، پشت زیک است.
این شیرینی خشک، جزو شیرینی‌جاتی است که بدون آرد درست می‌شود و اکثریت آن را دانه‌ها و مغزهایی همچون کنجد و بادام تشکیل می‌دهند. برای درست کردن پشت زیک، عسل یا شکر را روی تابه کاراملی می‌کنند و سپس دانه‌ها را درونش می‌ریزند. پس از کمی تفت، مایه را در سینی پهن می‌کنند و بعد از اندکی سرد شدن، آن را به تکه‌های کوچک برش می‌زنند.
کلمپه، شیرینی سنتی کرمانی
کلمپه، یک شیرینی مختص شهر کرمان است که در سایر نقاط جنوب شرق ایران، مانند سیستان و بلوچستان هم به شیوه‌هایی مشابه پخته می‌شود.
در پخت کلمپه بایستی مخلوطی از خرمای چرخ شده یا کوبیده شده که با میخک و هل طعم‌دار شده را در خمیری از آرد گندم پر کنید.
کلام آخر
امیدواریم که کام شما بعد از خواندن این مطلب شیرین شده باشد و اگر آب دهان خود را قورت داده‌اید، گناهی به گردن ما نباشد. البته اگر یک شیرینی‌خور قهّار باشید، احتمالا قبل از تمام شدن این مطلب پا شده‌اید و سراغ قنادی محل رفته‌اید؛ یا حتی به صورت اینترنتی، شیرینی دلخواه‌تان را سفارش داده‌اید؛ نوش جان!
سولات متداول
آیا هر شهر ایران، شیرینی سنتی مخصوص به خود را دارد؟
پاسخ این سوال به طور عام، بله است. باتوجه به فرهنگ غذایی ما، قطعا هر ناحیه و قریه‌ای را که بگردید، شیرینی و نان خاص خودش را داشته است. اما اینکه چقدر از این شیرینی‌ها به ما رسیده‌اند و چقدرشان در تاریخ گم شده یا در رسپی‌های دیگر ادغام شده‌اند، بحث دیگری است.
تاریخ ابداع شیرینی‌های بالا مربوط به چه دوره‌ای است؟
با توجه به پیشینه‌ی فولکلور بسیاری از این شیرینی‌ها، نمی‌شود دقیقا دانست که از کجا آمده‌اند و چه زمانی برای اولین بار پخته شده‌اند. اما تقریبا تمام این شیرینی‌ها قبل از عصر حاضر، موجودیت داشته‌اند و بنابراین سنتی به حساب می‌آیند.
رسپی دقیق این شیرینی‌ها را از کجا می‌شود پیدا کرد؟
ساده‌ترین راه این است که داخل اینترنت جستجو کنید. چون شهرت این شیرینی‌ها بسیار زیاد است و به سادگی انواع خلاقانه‌ای از دستور پخت‌هایشان را پیدا می‌کنید. در خود سایت سیرنگ هم رسپی شیرینی‌های زیادی برای شما قرار داده شده است.
